شادی حلال؛ حلقه گمشده جامعه امروز/ جای خالی تدبیر جامع مسئولان

در جامعه پر هیاهو و تنش‌زای امروز شادی به عنوان یک عامل روحیه‌بخش و جلوبرنده مطرح است؛ امری که نیازمند تدبیر جامعی است تا روح امید و انگیزه حرکت و رشد را در جامعه زنده نگه دارد.

انسان همواره نسبت به اوضاع پیرامون خود واکنش نشان می‌دهد که نسبت شرایط مختلف بروزهای متفاوتی دارد. احساس شادی واکنش نسبت به رضایمندی از زندگی است، هر کسی به دنبال این رضایتمندی است و همواره تلاش انسان برای تحقق این میل است که به صورت احساس شادی بروز می‌کند.

این احساس دارای آثار مهمی است، فرد شاد از زندگی خود رضایت دارد، نسبت به آینده امیدوار است و همواره در حرکت و تلاش و پوپایی است. فرد شاد با امیدی که دارد می‌تواند انرژی ذخیره شده و ظرفیت‌های پنهان خود را فعال کرده، حرکت رو به جلو و توأم با پبشرفت داشته باشد و جامعه‌ای که چنین افرادی دارد الزاما سرزنده و پویا خواهد بود و بالعکس جامعه‌ای که دارای افراد مأیوس و غمگین است الزاما رو به نابودی خواهد رفت.

شادی از نگاه جوانان

برای پرسش از شادی به میان جوانان رفتیم؛ محمد اسماعیلی که 26 سال دارد، عقیده دارد که شادی به نوع نگاه فرد و جهان‌بینی او بستگی دارد؛ هرچه توقع انسان از زندگی از نظر مادی پائین‌تر باشد بیشتر می‌توان شاد بود.

در مقابل وی جوان 30 ساله‌ دیگری می‌گوید: «به نظر من شادی واقعی برای پولدارهاست، شادی مردم متوسط و فقیر یک شادی خیالی است». البته این باورتقریبا شایعی است که بسیاری از مردم شادی را از فاصله‌های دور و در ثروت و رفاه می‌جویند.

ولی این تمام راه نیست و تعاریف ساده‌تری از شادی نیز می‌توان یافت. جوان 27 ساله‌ای می‌گوید: «از نظر من شاد بودن یعنی در کنار خانواده بودن، هر وقت کنار خانواده‌ام باشم شاد هستم».

رعنا الهی با انتقاد از تفکر برخی افراد که شادی را در مقابل دینداری می‌نهند، می‌گوید: آنها فکر می‌کنند مذهبی بودن با شاد بودن جمع نمی‌شود، بعضی از مذهبی‌ها هم مدام دنبال درست کردن دهه‌ها و هفته‌هایی مختلف برای عزاداری هستند. این مسئله اگر اشکال نداشته باشد ولی چرا این کار برای ولادت‌ها و اعیاد صورت نمی‌گیرد و برای این مناسبت‌ها کار خاصی نمی‌کنند. حتی گاهی بعد از مولودی دوباره به مرثیه‌سرایی می‌پردازند.

شادی احساسی اکتسابی

از آنجا که انسان موجودی متفکر است، می‌توان شادی را به نوعی مرتبط با طرز تفکر افراد دانست. شادی در هر فردی نسبت به نوع نگاه و جهان‌بینی متفاوت است و از آنجایی که جهان‌بینی و طرز فکر هر فرد در طول زندگی به واسطه آموزش و یادگیری به وجود می‌آید می‌توان نتیجه گرفت شادی احساس اکتسابی است، مطلبی که بسیاری از کارشناسان به آن اعتقاد دارند.

در واقع شادی یاد گرفتنی است و انسان باید بداند شادی قسمت مهمی از زندگی است، همان‌طور که درد و رنج قسمتی از زندگی هر فردی است؛ البته عواملی دیگر چون مسائل اقتصادی، امنیت شغلی، اجتماعی و مسائل روانی نیز اهمیت خاص خود را دارند. مسئله دیگر این است که چون شادی دارای آثار مهمی در زندگی فردی و اجتماعی است بایستی برای آن برنامه داشت و آن را در جهت صحیح هدایت کرد.

شادی عامل بیرونی یا درونی؟

مسئله دیگر این است که بعضی از مردم فکر می‌کنند که دیگران باید آنها را شاد کنند یا حتما تلویزیون برنامه‌ای شاد داشته باشد و یا حتما باید امکانات خاص برای شاد بودن وجود داشته باشد. برخی افراد که صبغه تدین بیشتری دارند نیز در زمینه عزاداری اهل بیت(ع) کمی زیاده‌روی می‌کنند و موجب لوث شدن و واکنش به این امر مقدس و پرارزش دارند. افراط در این کار خیر قطعا موجب القای فضای حزن‌انگیز از دین در چشم برخی افراد جامعه می‌شود؛ امری که بسیاری از مراجع تقلید نیز مخالفت خود را با آن بیان کرده‌اند.

اما در مورد نحوه شادی و امکانات آن می‌توان به تفریح، سفر، ورزش و اعیاد ملی ــ مذهبی اشاره کرد. یکی از همشهریان 34 ساله درباره شادی خود می‌گوید: «من برای تفریح به پارک می‌روم و گاهی اوقات مسافرت هم می‌کنم، البته چون من در یک شهر مذهبی زندگی می‌کنم فکر می‌کنم امکان برگزاری برخی برنامه‌های تفریحی در این شهر‌ها فراهم نیست».

جای خالی تدبیر جامع مسئولان

وی همچنین با بیان اینکه متأسفانه مسئولان کار خاصی برای زمینه‌سازی شادی و تفریح مردم انجام نمی‌دهند، تصریح می‌کند: اقدامات سلبی بیشتر از اقدامات ایجابی است؛ اعیاد و مناسبت‌های مخلتف می‌آیند و می‌روند ولی انگار که هیچ اتفاقی نیفتاده است.

جوان دیگری با شکایت از هزینه بالای برخی تفریحات بیان می‌کند: هر کسی نمی‌تواند به یک کنسرت موسیقی برود و بعضی از تفریحات مانند تیراندازی و اسب‌سواری که مورد تأکید اسلام هم هست هزینه زیادی می‌خواهد. همچنین هزینه سفر به شهرهای توریستی مانند شیراز و اصفهان آن‌قدر بالا است که بعضی‌ها ترجیح می‌دهند به سفرهای خارجی بروند.

گردشگری داخلی؛ فرصتی طلایی برای شادی

سفر یکی از عوامل تنوع و دور شدن از روزمرگی‌ها است و از بهترین عوامل شادی و روحیه‌بخشی محسوب می‌شود؛ به نظر می‌رسد در زمینه سفر باید اقدامت مناسب از سوی مسئولان صورت پذیرد و با توجه به ظرفیت خوب ایران در زمینه گردشگری باید تسهیلات مناسب در نظر گرفته شود؛ البته نیازی ایجاد زیرساخت‌های پرهزینه و امکانات خاص نیست. خیلی از مردم به خاطر گرفتاری‌های شغلی فرصت زیادی برای مسافرت ندارند اما تورهای شهرگردی و استان‌گردی برای مردم همان استان نیز می‌تواند کمک بزرگی باشد.

ظرفیت‌های قوی و ملی

در ایجاد تنوع در زندگی، مسئولان می‌توانند از ظرفیت‌های قومی، ملی و مذهبی بهره‌برداری مناسب را انجام داده و با برنامه‌ریزی و مدیریت جشن‌های خیابانی در اعیادی چون عید فطر و عید قربان و عید غدیر، نوروز، یلدا و چهارشنبه‌سوری و یا از اعیاد محلی استفاده بهینه کنند. به هر حال ایجاد و درک حس شادی و نشاط خواسته فطری انسان است که خداوند متعال در دل انسان قرار داده و برای ادخال سرور در قلب انسان نیز را اجر بالایی قرار داده است.

شادی‌های دسته جمعی

تجمع‌ مردم و پرداختن به شادی‌، نشاط و هیجان از جمله فرصت‌هایی که علاوه بر افزایش سرانه شادی در جامعه، موجب کنترل هیجانات و احساسات جوانان می‌شود. در زمان‌هایی همچون برنده شدن تیم‌های ورزشی و یا شادی بعد از پیروزی منتخب در انتخابات از مصادیق بارز این میل است؛ البته ناگفته نماند که اگر برنامه‌ریزی خاصی برای هدایت این شادی‌ها به سمت صحیح وجود نداشته باشد، زمینه‌ساز مسائل نابهنجاری هچون اتفاقاتی که در چهارشنبه آخر سال رخ می‌دهد، خواهد شد.

البته دولت و مسئولان فرهنگی بایستی نسبت به برنامه‌هایی همچون موسیقی و تئاتر و سینما توجه زیادی داشته باشند و برنامه‌ریزی مناسبی برای استفاده از این موارد برای افزایش روحیه و شادی انجام دهند. متأسفانه هزینه بالای بعضی از برنامه‌ها آن‌قدر بالا است که از توان اغلب افراد خارج است و زمینه‌ساز اختلاف طبقاتی در جامعه شده است.

برنامه اسلام برای شادی

اسلام به روش عنوان راه و روش جامع زندگی دیدگاه خاصی درباره شادی داشته و برای آن برنامه دارد؛ نخست به مفهوم شادی در اسلام می‌پردازیم؛ از پیامبر اسلام(ص) سؤال شد که بهترین بندگان خدا چه کسانی هستند؟ فرمودند: آنهایی هستند که وقتی نیکی می‌کنند خوشحال می‌شوند و زمانی که بدی کردند ناراحت هستند و طلب استغفار می‌کنند.

حضرت علی(ع) نیز می‌فرمایند: شادی مؤمن به طاعت پروردگار است و حزنش به گناه و عصیان. همچنین حضرت در نامه‌ای به عبدالله بن عباس می‌فرمایند: شادی تو به خاطر احیای حق یا نابودی باطل باشد. امام صادق(ع) می‌فرمایند: شادی به سه خصلت است: وفاداری، رعایت حقوق دیگران، ایستادگی در گرفتاری‌ها و مشکلات.

همان طور که می‌‌بینیم در این روایات در توصیف بندگان خوب و مؤمن مطرح شده است که شادی انسان در پی طاعت خدا، نیکی به مردم، رعایت حقوق و وفاداری است. یعنی روح انسان مؤمن و یا بهترین بندگان خدا به آن میزان رشد و تعالی یافته که شادی را در جستجوی انجام کارهای نیک می‌بیند.

حاصل اینکه، اسلام اهمیت خاصی به شادی و نشاط داده است اما برای آن معیار و ملاکی نیز تعیین کرده، بر این اساس شادی‌هایی که در راستای اهداف مقدس اسلام و احیای ارزش‌های انسانی باشد، ممدوح و پسندیده است. همچنین در روایات شرایط و آداب شادی را بیان فرموده‌اند؛ شادی همراه گناه و معصیت، اذیت و آزار دیگران و پرداختن به امور لهو و لغو در اسلام نهی شده است. امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند: شادمانی، موجب انبساط روح و مایه وجد و نشاط می‌شود.

برنامه‌ریزی شخصی برای شادی و تفریح

حضرت امام رضا(ع) فرموده است: کوشش کنید اوقات روز شما چهار ساعت باشد. ساعتی برای عبادت و خلوص با خدا، ساعتی برای تأمین معاش، ساعتی برای آمیزش و مصاحبت با برادران مورد اعتماد و کسانی که شما را به عیوب‌تان آگاه می‌کنند و در باطن نسبت به شما خلوص و صفا دارند و ساعتی را به تفریحات و لذائذ خود اختصاص دهید و از مسرّت و نشاط ساعت تفریح، نیروی انجام وظائف ساعات دیگر را تأمین کنید.

همچنین تأکید بر فعالیت‌هایی همچون شنا، اسب‌سواری، تیراندازی و مسافرت از دیگر برنامه‌های اسلام برای تفریح و شادی است که البته با توجه به مقتضیات زمان مصادیق آن می‌تواند متفاوت شود؛ ولی به هر حال شادی که موجب افزایش روحیه و آگاهی افراد شود و موجبات غفلت انسان را فراهم نکند، ممدوح و توصیه شده در اسلام است.

در پایان باید گفت که شادی نقش بزرگی در زندگی روزمره هر انسان دارد و به طور کلی روحیه نشاط و شادی در جامعه عامل مهمی در کامیابی و سعادت آن جامعه و پرهیز از کجی و انحراف است. شادی در کنار سایر عوامل پیشرفت جامعه همچون نیروی محرکی است که باعث تداوم حرکت رو به جلوی مردم و جامعه می‌شود. به نظر می‌رسد امروز حلقه گمشده جامعه ماست که با نبود تدبیر جامع مسئولان مورد غفلت واقع شده است؛ و از طرف دیگر گرفتار افراط و تفریط در بین اقشار جامعه است.
شادمانی همه جا پشت در است// در گشودن هنر است
پشت هر پنجره گر باغی نیست// باغ دیدن هنر است