قسم های قرآنی (قسم به خورشید)
«وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا»
سوگند به خورشید و تابندگیش» در این آیه هم به خورشید قسم یاد شده، و هم به نور آن.
خورشید عالمتاب:
دانشمندان در مورد عظمت و اهمیّت خورشید و نور آن، که خداوند متعال به آن قسم خورده، کتابهاى فراوانى نوشتهاند، مطالبى که به هنگام نزول قرآن هیچ کس از آن مطّلع نبود. به گوشهاى از این اسرار و شگفتیها توجّه کنید:
الف) عظمت خیره کننده خورشید
کره تابان خورشید یک میلیون و دویست هزار برابر کره خاکى ماست! یعنى اگر یک میلیون و دویست هزار کره زمین فرض کنیم، و آنها را روى یکدیگر بنهیم برابر با کره خورشید مىشود! خورشیدى که یکى از ستارههاى متوسّط آسمان است این قدر عظمت دارد. برخى براى تجسّم بزرگى خورشید نسبت به کره زمین مثال خوبى زدهاند؛ به این مثال توجّه کنید:
توپ فوتبالى به قطر دو متر در نظر بگیرید که در فاصله یکصد و پنجاه مترى آن گردوى کوچکى بوده باشد. توپ فوتبال خورشید، و آن گردو کره زمین، و فاصله بین آن دو فاصله بین خورشید و زمین است. زیرا فاصله بین خورشید و زمین یکصد و پنجاه میلیون کیلومتر است (که طىّ این مسافت با هواپیماهاى معمولى پانزده سال طول مىکشد!) حال اگر با توجّه به تناسب یکصد و پنجاه متر و یکصد و پنجاه میلیون کیلومتر، حجم خورشید و کره زمین را کوچک کنیم تقریباً به اندازه همان توپ فوتبال با قطر دو متر و گردوى کوچک مىشود.
ب) وزن خورشید
خورشید سیصد هزار مرتبه سنگینتر از زمین است! یعنى اگر وزن چیزى در زمین 1 کیلوگرم باشد، در کره خورشید 300 هزار کیلوگرم خواهد بود! حال تصوّر کنید یک انسان پنجاه کیلویى در آنجا چه وزن عجیبى پیدا مىکند؟ درست محاسبه کردهاید، چنین انسانى در آنجا 000/ 000/ 15 کیلوگرم وزن خواهد داشت!
و لهذا در صورتِ امکانِ سفر به کره خورشید انسان در آنجا در اثر سنگینى وزنش له مىشود!
جالب اینکه طبق محاسبه دانشمندان در هر دقیقه 250 میلیون تُن از وزن خورشید کاسته مىشود. حال تصوّر کنید در یک ساعت چقدر؟ در یک روز چه مقدار؟ در یک ماه چطور؟ در یک سال چقدر؟ در یک قرن چه مقدار؟ عظمت خورشید به قدرى زیاد است که علیرغم گذشت هزار سال از نورافشانى، و در نتیجه کاهش شدید وزنش، خم به ابرو نمىآورد، و این مسأله هیچ خللى در خدمت رسانى او نداشته است. هر چند با ادامه این وضع در طولانى مدّت، خورشید کم کم رو به خاموشى خواهد گرایید، که آیه شریفه « «إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَتْ»؛ در آن هنگام که خورشید درهم پیچیده شود». «1» اشاره به همین مطلب دارد.
ج) درجه حرارت خورشید
طبق محاسبات دانشمندان، درجه حرارت در سطح کره خورشید، 600 هزار درجه سانتیگراد است. جالب اینکه امکان ایجاد چنین درجه حرارتى در کره زمین نیست. زیرا در صورت عملى شدن ساختن کورهاى که بتواند چنین درجه حرارتى را تولید کند، بلافاصله خود کوره ذوب خواهد شد؛ زیرا انسان مادّهاى که توان تحمّل این درجه حرارت را داشته باشد در اختیار ندارد. امّا مقدار حرارت در اعماق خورشید بیست میلیون درجه سانتیگراد است، و لهذا خورشید همانند کره زمین جامد نیست، بلکه گاز فشردهاى است.
د) شعلههایى از خورشید
از خورشید زیبا و خیره کننده شعلههایى به هوا و محیط اطرافش متصاعد مىشود که ارتفاع آن، گاه تا یکصد و شصت هزار کیلومتر مىرسد! یعنى اگر کره زمین وسط یکى از این شعلهها قرار گیرد در مدّت کوتاهى تبدیل به دود و بخار مىشود، زیرا طول محور زمین تنها دوازده هزار کیلومتر است.
ه) جاذبه خورشید
قرص خورشید با آن وزن و سنگینى که دارد از نظر جاذبه و رعایت فاصله نسبت به دیگر اجرام آسمانى بسیار عجیب و حیرتآور است. تمام منظومه شمسى به گرد خورشید مىچرخد، امّا در فاصلهاى که نه جذب خورشید مىشوند، تا در حرارت شدید آن محو و نابود شوند، و نه از آن فاصله مىگیرند که از مدار منظومه شمسى خارج شوند. این نظم و دقّت مرهون جاذبه دقیق و حساب شده خورشید است.
همانگونه که حرکت کره زمین ما نیز تحت تأثیر جاذبه خورشید است.
آثار و اسرارى که از خورشید تابان ذکر شد تنها گوشهاى از شگفتیهاى این کره نورانى است که دانشمندان در سایه مطالعه و تفکّر و اندیشه پیرامون آن موجود اسرارآمیز، پرده از آن برداشتهاند. و اگر ما هم در پدیدههاى عالم هستى تفکّر و اندیشه کنیم، بىشک اسرار تازهاى برایمان کشف خواهد شد.
آثار و اسرار نور خورشید:
«ضحى» که خداوند در سوره شمس به عنوان دومین چیز به آن قسم یاد کرده، به دو شکل تفسیر شده است:
1. مطلق نور؛ چه نور موجود در ابتداى روز، یا نور وسط روز.
2. نور اوّل روز؛ و قربانى حج را نیز بدان جهت اضحیه نامیدهاند که در ابتداى روز عید قربان ذبح مىشود. بنابراین، خداوند به نور خورشید در اوّل روز، یا به مطلق نور خورشید قسم یاد کرده است.
در هر حال، آفتاب و نور خورشید داراى آثار و برکات فراوانى است که به گوشهاى از آن اشاره مىشود:
1. همه چیز مرهون نور خورشید!
اگر حرارت و نور خورشید نبود هیچ موجود زندهاى قادر بر ادامه حیات و زندگى نبود. نه بادى بود، و نه بارانى. نه آبى، و نه آتشى، و نه هیچ چیز دیگر! راستى اگر بخواهیم خودمان چنین حرارتى ایجاد کنیم چقدر هزینه خواهد داشت؟ دانشمندان به این نتیجه رسیدهاند که تمام بودجهاى که ساکنان زمین براى انرژى مورد نیاز خود هزینه مىکنند تنها براى ایجاد یک میلیونیم حرارت خورشید کافى است. یعنى با یک میلیون برابر هزینه صرف شده جهت انرژى ساکنان زمین، مىتوان حرارتى معادل آنچه از تابش نور خورشید بر کره زمین حاصل مىشود، تولید کرد!
خداوند تمام این نعمتها را علیرغم هزینههاى سرسامآورى که دارد بطور رایگان در اختیار انسان قرار داده است. پیرو جوان، فقیر و ثروتمند، کوچک و بزرگ، براحتى از آن استفاده مىکنند. اما قدر آن را نمىدانند، و شکر خالقش را بجاى نمىآورند.
2. پرورش موادّ غذایى با نور آفتاب
موادّ غذایى انسان، یا از گیاهان و درختان گرفته مىشود، و یا از حیوانات؛ و مىدانیم اگر نور خورشید نباشد هیچ گیاه و درختى قادر به ادامه حیات و ثمردهى نخواهد بود. در نتیجه نیمى از موادّ غذایى بشر از دست مىرود. و چنانچه گیاهان و درختان نابود شوند حیوانات نیز از بین خواهند رفت، چون آنها از گیاهان و درختان تغذیه مىکنند. و بدین ترتیب نیم دیگر موادّ غذایى انسان نیز نابود مىشود. بنابراین، نور آفتاب عامل پرورش تمام موادّ غذایى است.
3. بارانها و نور آفتاب
باران نتیجه غیر مستقیم نور آفتاب است. آفتاب بر صفحه اقیانوسها مىتابد.
سوزش و حرارت آفتاب قسمتى از آب اقیانوسها را بخار مىکند و بخارها به سمت آسمان متصاعد شده، تبدیل به ابر مىشود. باد ابرها را به فرمان خداوند به سرزمینهاى خشک و بىآب و علف حرکت مىدهد، و ابرها در آن سرزمینها شروع به بارش مىکند و باران مایه برکت و زندگى و حیات آن سرزمینها مىشود.
4. رابطه نور خورشید و بادها
وزش بادها هم حرکت ابرها را در پى دارد، و هم هوا را جابجا و تصفیه مىکند، و هم گلها و گیاهان و درختان را بارور مىنماید. بادها تمام فواید و خواصّ خود را مرهون نور خورشیدند. زیرا هنگامى که خورشید در نیمکرهاى که روز است مىتابد، این قسمت از کره زمین گرم مىشود، در حالى که سمت دیگر کره که شب است سرد مىباشد. هنگامى که هواى گرمِ نیمکره آفتابى، با هواى سرد نیمکره سرد برخورد مىکند باد تولید مىشود و منشأ آن برکات مىگردد.
5. آفتاب منشأ زیباییها
تمام زیباییها از نور آفتاب است. نور خورشید هفت رنگ زیبا را در خود جاى داده، که به هنگام ظهور رنگین کمان قابل تجزیه و مشاهده است. همانگونه که به وسیله منشورهاى بلورین نیز مىتوان نور آفتاب را تجزیه کرد. ولى آیا رنگهاى موجود در نور آفتاب منحصر به همین هفت رنگ است؟
پاسخ این سؤال منفى است، زیرا نور خورشید حاوى رنگهاى دیگرى نیز هست، که چشم ما قادر بر رؤیت آن نیست. بالاترین رنگى که در آفتاب است و چشم ما توان دیدن آن را دارد رنگ بنفش است. امّا بالاتر از آن نیز رنگى وجود دارد که ما فوق بنفش نامیده مىشود، و ما قادر بر دیدن آن نیستیم، امّا برخى از حیوانات آن را مىبینند. همانگونه که پایینترین رنگى که چشم ما انسانها قادر بر دیدن آن است رنگ قرمز است، امّا پایینتر از آن هم وجود دارد که اشعه مادون قرمز نامیده شده، و
برخى از حیوانات توان دیدن آن را دارند. جالبتر اینکه اشعه مادون بنفش مأموریّتى بس حسّاس و مهم دارد. مأموریّت این اشعه حیاتى نابود کردن میکروبهاى کره زمین است. سربازان اشعه مافوق بنفش، تمام میکروبهاى موجود در قلمرو حکومت خورشید را به راحتى محکوم به مرگ مىکنند! راستى اگر قرار بود بشر این کره خاکى را میکروبزدایى کند چه هزینه سنگین، و چه کار مشکل و پرزحمتى را باید تحمّل مىکرد؟ اکنون باید با تمام وجود شاکر خدایى باشیم که این نعمت بزرگ را به رایگان در اختیارمان نهاده است. اگر اشعه مافوق بنفش نبود در مدّت کوتاهى تمام کره زمین مبدّل به بیمارستانى عظیم مىشد، که بیماران آن در فرصت کوتاهى مىمردند!
6. نور خورشید منبع انرژیها
اگر تعجّب نکنید تمام انرژیهاى موجود، از آفتاب سرچشمه گرفتهاند.
چوب درختان، که از ابتدایىترین منابع انرژى انسان به شمار مىرود و حرارت و نور تولید مىکند، این دو نعمت بزرگ را از آفتاب گرفته است.
ذغال سنگها، که از دیگر منابع انرژى انسانها به شمار مىروند، بقایاى درختانى هستند که در زیر خروارها خاک دفن شدهاند. آن درختان نور و حرارت خورشید را در خود ذخیره کرده، و آن را در شکل و هیأت ذغالسنگ به انسان تحویل مىدهند.
نفت از دیگر منابع انرژى، بقایاى حیوانات مدفون در دل زمین است. آن حیوانات نیز از درختانى تغذیه مىکردند که حامل نور و حرارت خورشید بودهاند.
یکى دیگر از منابع انرژى انسان، که در عصر حاضر نقش بسزایى ایفا مىکند، سدها هستند. آبها در پشت سد جمع مىشوند، و توربینهاى مخصوصى را به حرکت در آورده، و تولید برق مىکنند. این آبها همان بخارهایى است که بر اثر حرارت خورشید از دریاها به آسمانها رفته و دوباره به صورت باران به زمین بازگشته، و در پشت سدها جمع شدهاند.
مولّدهاى بادى که اخیراً ساخته شده، و با استفاده از نیروى باد تولید انرژى مىکند،
از دیگر منابع انرژى است. و در چند سطر قبل گذشت که باد مرهون حرارت نور خورشید، و نتیجه آمیختن هواى سرد و گرم است.
و بالاخره بشر به تازگى موفّق شد که از نور آفتاب به صورت مستقیم انرژى ذخیره کند. این انرژى که صافترین، در دسترسترین، پاکیزهترین و شاید ارزانترین انرژى مورد استفاده بشر در آینده باشد، از برکات مستقیم تابش نور خورشید است.
خلاصه اینکه خورشید و نور پر فروغ آن، آثار و اسرار و عجایب و شگفتیها و برکات فراوانى دارد که تنها به یازده نمونه آن اشاره کردیم و همین کافى است که بدانیم چرا خداوند در سوره شمس به خورشید و نور آن قسم خورده است.
ما باید پیرامون این موجوداتِ با عظمتِ پروردگار، که به رایگان در اختیار ما نهاده، فکر کنیم. خداوند بزرگ طبق آنچه در آیات متعدّدى از قرآن مجید آمده (حدّاقل هفت آیه) خورشید و ماه را مسخّر انسان کرده است؛ یعنى آنها را خدمتگزار انسان قرار داده، تا شب و روز به او خدمت کنند. خورشید حتّى شبها به انسان خدمت مىکند، زیرا اگر حرارت ذخیره شده از خورشید به هنگام تابش آفتاب در روز نبود، سرماى شبانه به قدرى شدید بود که همه چیز یخ مىزد. باید اندیشه کنیم، و به عظمت این نعمتها پى ببریم، و شکر آنها را با استفاده صحیح از آنها بجا آوریم، و بنده خوب و صالح و پرهیزکارى براى خالق آنها باشیم.
منبع : کتاب سوگندهای پر بار قرآن اثر آیت العظمی مکارم شیرازی